IJmuiden/Regio – De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) heeft in opdracht van de toenmalige minister van OCW een visie op en een atlas van de Atlantikwall ontwikkeld. Op vrijdag 15 november jl. zijn deze gepresenteerd in de Schnellbootbunker in IJmuiden. Wethouders van de gemeenten Veere, Bloemendaal, Beverwijk en Velsen ontvingen uit handen van Arjan de Zeeuw, directeur kennis en advies van de RCE, een exemplaar van de atlas en de visie. In deze gemeenten staan veel relicten van de Atlantikwall. Ook de gebiedsmanager van Natuurmonumenten – eveneens beheerder van veel resten van de linie – en de voorzitter van het Bunkermuseum in IJmuiden ontvingen beide publicaties.

Atlantikwall

Tussen 1940 en 1945 was de westkust van continentaal Europa de grens van Hitlers Derde Rijk. Langs die grens kwam een verdedigingslinie, die liep van de Fins-Russische grens tot aan de Pyreneeën. Deze linie werd vanaf 1942 uitgebouwd tot de Atlantikwall. De verdedigingswerken waren geconcentreerd op strategische punten aan de kust, zoals haven- en riviermondingen. In Nederland bijvoorbeeld bij Hoek van Holland en IJmuiden. De linie staat vooral bekend om de vele geschutsopstellingen en bunkers, maar duizenden andere objecten behoorden er ook toe. De Atlantikwall was een complex, hiërarchisch geordend militair systeem van verdedigingswerken, die in de loop van de oorlog steeds vaker in bunkers werden ondergebracht met het oog op luchtaanvallen door de Geallieerden.

Na de oorlog

Na de oorlog werden veel bunkers gesloopt, vooral als ze in de weg lagen. Andere bunkers lagen in natuurgebieden en bleven ongemoeid of werden onder het zand weggewerkt. Decennialang vormde de Atlantikwall een pijnlijke herinnering aan de bezetting en de sloop van vele duizenden woningen in de kuststrook. In de jaren 1990 kwam er steeds meer interesse in de Atlantikwall als militair erfgoed. Met name vanuit lokale gemeenschappen is veel belangstelling om de resten van de Atlantikwall te bewaren en open te stellen voor het publiek. Zodat ook aan volgende generaties de verhalen van de Tweede Wereldoorlog kunnen worden verteld. Vanuit de gedachte ‘dit nooit meer’ krijgt dit dader-erfgoed steeds meer aandacht. Intussen zijn ongeveer dertig objecten en complexen rijksmonument en zijn verschillende gemeenten overgegaan tot bescherming.

Toekomst

Er zijn diverse objecten beschermd, maar er ontbrak een visie op hoe om te gaan met de samenhangende structuur die de Atlantikwall is. Ook ontbrak het aan een onderling afgestemd beleid van de overheid. In 2019 heeft de minister van OCW de RCE gevraagd een visie op te stellen. Tegelijkertijd werd begonnen met een onderzoeksproject. Onderzoekers van de RCE brachten met medewerking van extern onderzoeker Jeroen Rijpsma de samenhang tussen de verschillende militaire werken in kaart. Jaap Evert Abrahamse (senior onderzoeker RCE en medeauteur van de atlas): ,,In de Atlas van de Atlantikwall wordt het functioneren van de Duitse defensieve en offensieve systemen op verschillende schaalniveaus inzichtelijk gemaakt.” Het resultaat werd in boekvorm gepresenteerd.

Visie Atlantikwall          

,,De Visie Atlantikwall heeft tot doel om ervoor te zorgen dat belangrijke erfgoedwaarden en structuren van de linie op termijn behouden blijven. De visie roept op zorgvuldig om te gaan met de resten,” aldus Edwin Raap (senior onderzoeker RCE en auteur van de visie). Het belangrijkste middel daarvoor is niet altijd bescherming. Vooral het rekening houden met de aanwezige overblijfselen in het omgevingsbeleid van het Rijk, de provincies en gemeenten is hierbij van belang. Daarom is het belangrijk om in ruimtelijke visies en plannen aandacht te besteden aan behoud. Tegelijk is het belangrijk om historische verdedigingswerken een functie te geven. Gebruik van militaire werken betekent meestal ook behoud op de lange termijn. Bunkers worden vaak gebruikt als opslag- of oefenruimte, educatiecentrum, vakantiewoning of gebruik van tankgrachten voor wateropslag.

Vervolg

Nu de visie er ligt, heeft de RCE voorgesteld om met alle partijen in 2025 verder in gesprek te gaan. De aanbevelingen worden nader uitgewerkt in een plan van aanpak waarin partijen hun ambities met de Atlantikwall zullen formuleren. Op Europees vlak zal na vertaling van de visie en de atlas contact gezocht worden met de andere landen om na te gaan hoe de samenwerking kan worden opgepakt.

Schnellbootbunker

De presentatie vond plaats in de Schnellbootbunker in IJmuiden. Deze bunker, waar nu het bedrijf Cebo in is gevestigd, is een unieke plek en normaal niet toegankelijk voor bezoekers. De bunker onderstreept het strategische belang van de zeehaven van IJmuiden tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Er waren plannen om een gedeelte van de bunker te slopen. Verschillende instanties hebben zich ingezet voor behoud van de bunker. Na diverse gesprekken met de gemeente Velsen heeft de RCE het voornemen uitgesproken om de Schnellbootbunker aan te wijzen als rijksmonument. De RCE heeft de minister in kennis gesteld van dit voornemen.

Meer info

De visie is te lezen op: https://www.cultureelerfgoed.nl/publicaties/publicaties/2024/01/01/visie-atlantikwall. De atlas is te bestellen bij de boekhandel of op www.thoth.nl.

Foto: De RCE heeft diverse gesprekken gevoerd met de eigenaar van de Schnellbootbunker en de gemeente Velsen. Deze gesprekken worden voortgezet, met als doel: het met elkaar realiseren van een goede toekomst voor de bunker. Foto: Friso Huizinga