Wekelijks staan we in deze rubriek aan de hand van een foto stil bij een IJmuidens onderwerp naar aanleiding van de actualiteit, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon een van de mooie taferelen die IJmuiden biedt. In deze aflevering aandacht voor het voormalige geheelonthouderslogement en zeemanskoffiehuis ‘Koning Willemshuis’.

Door Erik Baalbergen

Het markante Koning Willemshuis stond tot in de Tweede Wereldoorlog op de zuidwesthoek van de Kanaalstraat en de Amstelstraat. Het logement vormde tientallen jaren lang een rots in de branding voor zeelieden, drenkelingen en niet-varende IJmuidenaren. Een duikje in de geschiedenis.

Drankmisbruik

In 1863 richt de hervormde predikant Adama van Scheltema in Amsterdam de Christelijke Wijkvereeniging op. Deze vereniging verricht sociale arbeid in de verpauperde wijken van de Jordaan in Amsterdam. Bestrijding van drankmisbruik speelt daarbij een grote rol. De benodigde gelden komen van donaties. Aan de Egelantiersstraat opent de vereniging in 1864 het Koning Willemshuis voor haar werkzaamheden. Jarenlang zet de ‘Nationale Christen Geheelonthouders Vereeniging’ rond en vanuit dit Amsterdamse Koning Willemshuis de activiteiten voort.

Ter bestrijding van drankmisbruik onder zeelieden wil de vereniging in IJmuiden een ‘koffiehuis met nachtverblijf, waar geen sterke drank geschonken wordt’ bouwen. Naast het tegengaan van drankmisbruik beoogt de vereniging ‘morele en geestelijke verheffing’ van de IJmuidenaren, als tegenwicht voor de vele kroegen in IJmuiden. ‘In IJmuiden, waar dagelijks zooveel verkeer is van zeevolk, bestaan wel veertien herbergen, maar geen enkel volkskoffiehuis, waar de bezoeker eenvoudige, maar goede spijs en drank en behoorlijke nachtleger vindt, zonder bloot te staan aan de verleiding van den sterken drank.’

Tehuis voor zeelieden

Het tehuis voor zeelieden komt er met financiële steun van rijke Amsterdammers. In 1892 koopt Adama van Scheltema grond in IJmuiden, op de hoek van de Amstelstraat en de Kanaalstraat. De Haarlemse architect J. Wolbers ontwerpt een gebouw met ruime zalen en vijftien slaapvertrekken. Jonkvrouw Van der Goes, oprichtster van de Nationale Christen Geheelonthouders Vereeniging, legt op 19 juni 1893 de eerste steen. Op 10 januari 1894 opent het logement haar deuren. De vereniging spreekt jarenlang over ‘Zeemansrust’ en het ‘Zeemanshuis in IJmuiden’, maar op de gevel prijkt de naam ‘Koning Willemshuis’. Deze naam krijgt het ook in de volksmond. De officiële inwijding vindt plaats op 8 mei 1894, op de vierde verjaardag van de IJmuidensche Onthouders Vereeniging en exact dertig jaar na de inwijding van het Koning Willemshuis in Amsterdam.

Miss Woodman

Het Koning Willemshuis trekt in november 1894 een Engelse dame aan als directrice. Miss Edith Woodman is sinds 1893 namens het ‘British Mission to Deep-Sea Fishermen’ in IJmuiden actief voor de hier overnachtende Engelse zeevissers. Zij komt tijdens de bouw regelmatig buurten. De Britse vereniging “leent” miss Woodman uit aan het Koning Willemshuis. Onder haar leiding vinden hier zowel Engelse als Nederlandse zeevissers warmte, maaltijden en onderdak.

Ondanks dat er geen alcohol wordt geschonken wordt het volkskoffiehuis druk bezocht door zeelieden en IJmuidenaren. Voor schappelijke prijzen vinden zij hier een kop koffie, alcoholvrije drank, een broodje kaas en onderdak. Het Koning Willemshuis vormt daarnaast een eerste opvang voor schipbreukelingen. In 1897 wordt het logement uitgebreid met vijftien kamers, drie ziekenkamers en een grote gehoorzaal. De exploitatie wordt bekostigd met de verhuur van zaalruimte voor vergaderingen en aan verenigingen. Onder meer zijn hier de eerste plannen voor Voetbal Vereniging IJmuiden ontwikkeld en is het de bakermat van Damclub IJmuiden. Ook heeft het Witte Kruis haar magazijn in het gebouw. Conciërges zijn achtereenvolgens de heren Bos, Nielsen, Meijnsma en Van der Veer.

Zeemansrust

Miss Woodmans werk is zo succesvol, dat de Britse vereniging waar ze voor werkt een eigen zeemanshuis voor Engelse zeevissers laat bouwen aan de Bik en Arnoldkade. Dit ‘House for Sailor’s Rest’ komt ook onder haar leiding. Na de Eerste Wereldoorlog neemt de Amsterdamse Vereeniging Zeemansrust dit logement over en krijgt het de naam ‘Zeemansrust’. Deze vereniging laat in 1929 een nieuw onderkomen op de hoek van de Trawlerkade en Haringkade bouwen. Zeemansrust wordt in 1953 opgeheven.

Einde van het Koning Willemshuis

Terug naar het Koning Willemshuis. In 1921 koopt de IJmuidense afdeling van de Christelijke Jonge Mannen Vereeniging (IJCJMV) ‘Het Mosterdzaadje’ het Koning Willemshuis aan de Amstelstraat. Het gebouw blijft een onderkomen voor zeelieden. Het komt onder leiding te staan van de IJmuidense fotograaf Leo P. Tismeer, medeoprichter van de IJCJMV, en zijn vrouw. Na jaren van bloei heeft deze vereniging moeite om het logement tijdens de crisisjaren te exploiteren en biedt zij in 1936 het Koning Willemshuis openbaar te koop aan. Hiermee komt een einde aan het tehuis voor zeelieden. De koper is de heer W. Appel, die in die jaren heel wat percelen en panden in IJmuiden opkoopt. Het gebouw wordt sporadisch verhuurd voor activiteiten als bazaars. Tijdens de mobilisatie in 1939 biedt het gebouw tijdelijk onderdak aan de Hervormde kleuterschool, wiens eigen gebouw aan het Enschedeplein bezet wordt door soldaten.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt het Koning Willemshuis op last van de bezetter gesloopt. Het perceel en het stukje Amstelstraat waaraan het Koning Willemshuis stond tussen de Kanaalstraat en het voormalige Willemplein hebben plaats gemaakt voor rijtjeswoningen. Niets in het huidige straatbeeld herinnert nog aan het Koning Willemhuis.

Foto:

Prentbriefkaart uitgegeven door het Koning Willemshuis in 1911. De hoofdingang bevindt zich aan de Amstelstraat, links op de foto. De Kanaalstraat loopt op de foto naar rechts. Foto: Noord-Hollands Archief, collectie van prentbriefkaarten van de Provinciale Atlas Noord-Holland