Wekelijks staan we in deze rubriek stil bij een typisch IJmuidens onderwerp aan de hand van een foto en naar aanleiding van de actualiteit, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon een van de mooie taferelen die IJmuiden biedt. In deze aflevering aandacht voor het verdwenen Patrimoniumbuurtje.

Door Erik Baalbergen

Enkele weken geleden plaatste Yvonne Bax-Bakker een bericht op de facebookpagina van de Historische Kring Velsen met een foto en de vraag: ‘Wie herkent iets op de foto?’ De foto is duidelijk vanaf een duintop genomen en toont op de achtergrond onder meer het Noordzeekanaal, twee hoogovens aan de overkant van het kanaal en de elektriciteitscentrale en de Nieuwe Kerk aan de Kanaalstraat. Maar de straten en huizen op de voorgrond komen zo op het oog niet bekend voor. Voor mij is zo’n vraag aanleiding om weer ‘ns een stukje IJmuider historie op te duikelen!

Moerberg

De foto is mij niet onbekend. Hij is onder meer gebruikt voor het panorama van IJmuiden op een door Boekhandel S. van Dorp uitgegeven prentbriefkaart. De foto is gemaakt vanaf de Moerberg, een voor vroegere IJmuidenaren bekende duintop. De Moerberg lag tot ongeveer negentig jaar geleden grofweg ten zuiden van de huidige Marconistraat, tussen de visserijschool aan de Havenkade en de huidige rotonde aan het begin van de Lange Nieuwstraat. De duintop is begin jaren dertig van de vorige eeuw afgegraven ten behoeve van de uitbreiding van Nieuw-IJmuiden, of ‘IJmuiden over de brug’ zoals de nieuwbouwwijk van IJmuiden ten zuiden van de spoorlijn in de volksmond werd genoemd.

Drebbel, Lippershey en Beukelszoon

Helemaal links op de foto zien we de Snelliusstraat vanuit het zuiden. Het rijtje huizen en de kerk links van het midden staan aan de Marconistraat. Het kerkgebouw is van de Christelijk Gereformeerde Kerk. In het midden van de foto zien we tussen de huizen een kale vlakte aan de Hadleydwarsstraat, tussen de Hadleystraat en de Cornelius Drebbelstraat. Op deze vlakte wordt in 1927 de Openbare lagere school J gebouwd. Op basis hiervan kunnen we de foto dateren op circa 1925-1926. Rechts van het midden zien we huizen van Patrimonium aan de Lippersheystraat en de Willem Beukelszoonstraat. Waar zijn die ‘onbekende’ IJmuidense straten dan gebleven? De straten en de bebouwing van het rechterdeel van de foto zijn tijdens en na de Tweede Wereldoorlog compleet van de kaart geveegd. Ter oriëntatie: de Snelliusstraat en het stukje Marconistraat op de foto bestaan nog steeds. Het laatste is het tegenwoordige stukje Marconistraat tussen de Snelliusstraat en de Boerhaavestraat. Drie huizen staan er nog. Op de plek van de kerk staat nu een blok woningen aan de Boerhaavestraat. Op de plek van het woonwijkje rechts op de foto staan tegenwoordig flats aan de Grahamstraat en huizen en appartementen in het Stadspark-Noord.

Patrimonium

De naam Patrimonium is al enkele keren gevallen. Sommige oudere IJmuidenaren denken dan wellicht aan een wijkje met armzalige huurwoningen van vóór de oorlog. De Woningstichting Patrimonium is in 1916 te Velsen gevestigd als ‘stichting uitsluitend in het belang van verbetering van volkshuisvesting werkzaam’. De stichting is opgericht vanuit het Nederlandsch Werkliedenverbond Patrimonium, een christelijke vereniging van arbeiders. Patrimonium is een van de woningbouwverenigingen in Velsen die zonder winstoogmerk voor de arbeiders betaalbare woningen laat bouwen en deze verhuurt en onderhoudt. Deze verengingen krijgen in het kader van de Woningwet financiële voorschotten van het Rijk via de gemeente, die ook aanvullende voorschotten verstrekt. Begin 1917 krijgt Patrimonium voorschotten voor de aankoop van grond en de bouw van 55 arbeiderswoningen, waaronder 17 ‘eenwoninghuizen’, 22 bovenwoningen, 15 benedenwoningen en 1 winkelhuis. De aanbesteding voor de bouw van deze woningen naar ontwerp van de IJmuidense architect Kors Visser vindt datzelfde jaar plaats. Aannemer Vreeman uit Aalten krijgt de bouwklus. Een paar maanden later geeft Patrimonium dezelfde bouwer opdracht om nog 35 extra arbeiderswoningen te bouwen. De totaal 90 woningen komen aan de voet van de Moerberg in het zuiden van Nieuw-IJmuiden. De namen van de aangelegde straten in het buurtje zijn ontleend aan uitvinders en worden met een raadsbesluit in januari 1919 vastgesteld: Cornelius Drebbelstraat, Lippersheystraat, Willem Beukelszoonstraat, Willem Beukelszoondwarsstraat  en James Wattstraat.

Slechte woningen

Al tijdens de bouw van de woningen treden er problemen op. Zo komen er al scheuren in muren van in aanbouw zijnde woningen. De noodzakelijke reparaties leveren meerwerk voor de aannemer en dus hogere kosten op. Een raadscommissie stelt een onderzoek in en concludeert in mei 1919 dat de architect onbekwaam en onervaren was, dat B en W door de ambtenaren wel op de hoogte waren gesteld van de onbekwaamheid van de architect, de bedenkingen jegens het bestek en de bouwtekeningen en de fouten tijdens de bouw maar niet hebben ingegrepen en dat de ambtenaren van Openbare Werken, de aannemer en de Woningstichting Patrimonium geen blaam treft. De conclusies doen nogal wat discussies oplaaien in de gemeenteraad over de schuldvraag. De woningen komen in de loop van 1919 gereed. Vanaf tijdens de zomer zijn ze allemaal verhuurd. In de beginjaren ligt het Patrimoniumbuurtje erg afgelegen, met slechts een kruidenierszaakje op de hoek van de Lippersheystraat en Cornelius Drebbelstraat. Later worden er in de buurt meer straten aangelegd en huizen gebouwd en groeit Nieuw-IJmuiden om het buurtje heen.

Hoge kosten

De slechte constructie en de matige bouwmaterialen blijven de tijdens de Eerste Wereldoorlogsjaren gebouwde Patrimoniumwoningen achtervolgen. Er is veel onderhoud nodig maar dat laat vaak te wensen over. Hierdoor raken de woningen snel in verval. De extra kosten voor onderhoud, bovenop de van Rijkswege vastgestelde bedragen, zijn hoog en komen ten laste van de gemeente. Ook het grondig opknappen van de woningen zal de gemeente veel geld kosten. In 1930 gaat de gemeenteraad akkoord met het B en W voorstel om de kosten vanuit de gemeente te dragen onder de voorwaarde dat de woningen worden overgedragen aan de Woningbouwvereniging Velsen, die de woningen beter zal kunnen beheren. Vanaf dat moment heeft Patrimonium geen woningen meer onder beheer. De woningen krijgen een opknapbeurt die enkele jaren duurt. De opgeknapte woningen zijn geen lang leven beschoren. Tijdens de bezetting vindt op last van de Duitsers kaalslag plaats van een strook bebouwing tussen de duinen en het Noordzeekanaal, dit ter verkrijging van schootsveld. Ook de Patrimoniumwoningen vallen aan de sloopwoede ten prooi. Na de oorlog is het stratenplan aangepast aan het wederopbouwplan van Dudok en de zijnen, en wordt de strook vooroorlogse bebouwing vervangen door het Moerbergplantsoen en het Van Poptaplantsoen.

Fotobijschrift: Panorama van Nieuw-IJmuiden vanaf de Moerberg, ca. 1925. Uitgave van Boekhandel S. van Dorp, Noord-Hollands Archief / Collectie van prentbriefkaarten van de Provinciale Atlas Noord-Holland, inv.no. 43703.