Wekelijks staan we in deze rubriek stil bij een IJmuidens onderwerp aan de hand van een foto en naar aanleiding van de actualiteit, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon een van de mooie taferelen die IJmuiden biedt. In deze aflevering aandacht voor de gedenknaald ter herinnering aan Justus Dirks.

Door Erik Baalbergen

Op een uithoekje van het Seinpostduin, daar waar de Seinpostweg zich slingerend een weg naar beneden baant, staat een gedenkteken ter herinnering aan Justus Dirks (1825-1886). Het monument is een eeuw geleden ontworpen door de Haagse architect Samuel de Clercq in opdracht van een commissie uit de scheepvaart en het bedrijfsleven. Het bestaat uit een ongeveer twaalf meter hoge en uit twee soorten natuursteen opgebouwde gedenknaald op een vierkant natuurstenen voetstuk met op elke hoek een grote stenen bol. Het gedenkteken heeft oorspronkelijk op Sluiseiland gestaan en is tegenwoordig een rijksmonument.

Justus Dirks

De bronzen plaquette onderaan de naald onthult de achtergrond: ‘Hulde aan de nagedachtenis van JUSTUS DIRKS, hoofdingenieur 1ste klasse van den Waterstaat, eerstaanwezend ingenieur bij de Amsterdamsche Kanaal Maatschappij. Aan zijne technische leiding is het Noordzeekanaal voor een groot deel te danken. Bij tal van andere belangrijke werken in ons land en daarbuiten heeft hij eveneens den naam van den Nederlandschen ingenieur hoog gehouden 1825-1886’.

Justus Dirks is hoofdingenieur eerste klasse van het ‘Departement van Waterstaat’, het latere Rijkswaterstaat. Van 1864 krijgt hij verlof om de functie van Eerstaanwezend Ingenieur bij de Amsterdamsche Kanaal Maatschappij (AKM) te bekleden. Vanaf 1865 heeft hij enkele jaren de technische leiding over het graven van het Noordzeekanaal. Tot de overdracht van het kanaal aan het Rijk eind 1883 blijft Dirks in dienst van de AKM.

Panamakanaal en Suezkanaal

Dirks is actief op nationaal en internationaal gebied als waterstaatkundig adviseur. Zijn naam is verbonden aan waterwerken in België, Spanje, Denemarken en Centraal en Zuid-Amerika en bij de Suez Kanaal-Maatschappij. In 1879 vraagt de ontwerper van het in 1869 geopende Suezkanaal, de Fransman Ferdinand de Lesseps, Dirks advies over de mogelijkheid van een kanaal door de landengte van Panama, het latere Panamakanaal. Naar aanleiding hiervan maken Dirks en De Lesseps een reis door deze landengte. Ook wordt Dirks om advies gevraagd bij een verbreding van het Suezkanaal en maakt hij ontwerpen voor grote havenwerken in Chili. In de jaren 1881-1886 zit hij in de Tweede kamer. Dirks is de naamgever van de Ir. Justus Dirksstraat in Oud IJmuiden.

Onthulling

De gedenknaald ‘op het eiland tusschen de oude en de nieuwe sluis opgericht als hulde aan de nagedachtenis van Justus Dirks’ wordt onder grote belangstelling van onder meer diverse hoogwaardigheidsbekleders en het voltallige gemeentebestuur van Velsen onthuld op vrijdag 28 september 1923, ‘s middags om 3 uur. Josephus Jitta, secretaris en penningmeester van het comité dat het monument heeft gesticht, houdt de openingstoespraak. Hij begint met de woorden: ‘Hier, tusschen de sluizen van IJmuiden, bevinden wij ons op een historische plek. Om ons heen ligt IJmuiden, de stad aan de monden van het IJ, volgens de geniale benaming.’

Na lovende woorden over Dirks en zijn werken, nodigt hij Lucia Moes, de enige in ons land wonende kleindochter van Justus Dirks, uit om het gedenkteken te onthullen door een doek van de bronzen plaquette te verwijderen. Na de openingshandeling volgen toespraken van de hoofdingenieur-directeur van de Rijkswaterstaat te Haarlem en een schoonzoon van Justus Dirks, die namens de familie spreek. Ten slotte maken de genodigden boottochtjes met de zeesleper Atjeh en de stoomboot ‘Hoofdingenieur Dirks’ van de Havenpolitie.

Verplaatsing

Medio 1963, bijna veertig jaar na de onthulling, wordt het dan verweerde monument, in verband met de ophoging van Sluiseiland als gevolg van de Deltawet, steen voor steen afgebroken en opgeslagen in een loods in IJmuiden. De bedoeling is om het monument na voltooiing van de werken weer op te bouwen, maar ‘misschien niet meer helemaal op dezelfde plaats’.

Omdat er na de werkzaamheden op Sluiseiland geen plaats meer is, wordt het monument in 1971 herplaatst bij de IJmondboulevard op het Seinpostduin, destijds een van de belangrijke toegangswegen tot onze stranden. Bij de aanleg van de IJmondhaven en het omliggende haventerrein rond de laatste eeuwwisseling wordt een groot deel van het Seinpostduin afgegraven. De gedenknaald van Justus Dirks blijft hierdoor achter op het zuidelijkste puntje van het Seinpostduin, omsloten door het restaurant en de Seinpostweg.

Uithoek

Bijna 99 jaar na de onthulling staat het monument nog steeds op deze uithoek, op enige afstand van het kanaal en de oorspronkelijke onthullingsplek. Mag ik hierbij Rijkswaterstaat en de gemeente Velsen een gratis tip geven? Volgend jaar 28 september is het precies een eeuw geleden dat de onthulling plaatsvond op Sluiseiland. Hoe mooi zou het zijn om de gedenknaald op die dag te onthullen ergens op Sluiseiland! En dat misschien zelfs vergezeld van het kanaalgraversmonument dat nu ook in een uithoekje verstopt is bij het Pontplein…

Fotobijschrift: De gedenknaald ter herinnering aan Justus Dirks op het Seinpostduin. Misschien terugplaatsen op Sluiseiland…?

Foto: Erik Baalbergen