Velsen – Vier jaar lang (1990-1994) was Anneke van Dok burgemeester van de gemeente Velsen. Daarna werd ze benoemd tot staatssecretaris van Economische Zaken. Na één termijn in die functie werd ze Tweede Kamerlid en vanaf 1999 was ze negen jaar lang burgemeester van Vlissingen. De in 1947 in Zaandam geboren voormalig journaliste is inmiddels al geruime tijd met pensioen en vond daardoor tijd om zich op het schrijven van romans te storten. Haar jongste pennenvrucht vertelt het verhaal van Jacob Poppe, een ambitieus politicus die het via fractievoorzitter van de fictieve politieke partij Vrij Rechts uiteindelijk schopt tot minister-president. Maar staat hij zelf aan het roer, of is iemand anders de werkelijke machthebber?

Door Raimond Bos

De politieke carrière van Anneke van Dok kwam op gang door een samenloop van omstandigheden. Ongeveer tien jaar lang werkte ze als journaliste voor het Zaanse dagblad De Typhoon en voor het Noord-Hollands Dagblad. Na de geboorte van haar zoon werkte ze als freelancer voor het tijdschrift Opzij en was ze hoofdredacteur van een advertentieblad. Toen ze in 1978 voor de PvdA-fractie zitting nam in de gemeenteraad van Zwaag, kon ze nog niet vermoeden welke consequenties die stap uiteindelijk zou hebben. Ze trad hiermee overigens wel in de voetsporen van haar moeder, die ooit raadslid was. Eind jaren 70 kwam het tot een fusie tussen de gemeenten Zwaag en Hoorn. Anneke van Dok werd geplaatst als vierde op de kandidatenlijst van de Partij van de Arbeid. Dat ze korte tijd later benoemd zou worden tot wethouder van de fusiegemeente, kon ze op dat moment nog niet vermoeden. Ze vertelt: ,,Er waren twee mannelijke wethouderskandidaten, maar in een motie werd bepaald dat de wethouder fulltime moest gaan werken. De heren hebben toen bedankt voor de functie en vervolgens werd ik gevraagd. Ik dacht: het is maar voor twee jaar. Mijn hele salaris ging op aan het inhuren van een kindermeisje.’’ Niet twee jaar, maar ongeveer vijfendertig jaar lang zou Anneke van Dok een prominente rol blijven spelen in het openbaar bestuur.

Velsen

Na het wethouderschap in Hoorn volgde haar benoeming tot burgemeester van Diemen. Deze functie bekleedde ze één termijn, om vervolgens de overstap naar Velsen te maken. Terugdenkend aan die periode, zegt ze: ,,Ik had het grote geluk dat er in die tijd heel veel gebeurde in Velsen. De vorming van het gewest IJmond speelde, het merk IJmond IJzersterk ontstond en er kwam een nieuw gemeentehuis.’’ Het zouden slechts vier jaar burgemeesterschap in deze gemeente worden, omdat Anneke van Dok de gelegenheid kreeg om staatssecretaris te worden in het eerste paarse kabinet. Het Haagse pluche zou ze uiteindelijk weer relatief snel verruilen voor het burgemeesterswerk. Na negen jaar Vlissingen was ze nog ruim twee jaar waarnemend burgemeester van Niedorp, een gemeente die op dat moment een herindeling doormaakte. Daarmee was de cirkel rond: een politieke carrière die zowel begon als eindigde in een situatie van gemeentelijke herindeling. Anneke van Dok: ,,Ik heb altijd gezegd dat ik daarna weer zou gaan schrijven. Ik bleef overigens intussen ook schrijven, bijvoorbeeld voor het magazine van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en voor het partijorgaan van de Partij van de Arbeid. Inmiddels schrijf ik al zo’n zes jaar elke week een column voor de Orkaan, waarin ik een landelijk thema vertaal naar lokale begrippen.’’

Roman

In haar nieuwe roman ‘Het Wajangspel’ beschrijft Anneke van Dok de politieke carrière van hoofdpersoon Jacob Poppe. Vooral zijn omgang met het personage Thijs van Wijk, die gezien kan worden als zijn spindoctor, wordt uitvoerig belicht. De titel van het boek is ontleend aan het Javaanse woord voor schim of schaduw en verwijst naar het feit dat lang niet altijd duidelijk is wie de werkelijke machthebbers zijn. Is het Jacob Poppe zelf die aan de touwtjes trekt? Of is hij slechts de marionet van de mensen in zijn directe omgeving en zijn zij het in feite die de beslissingen nemen? Anneke van Dok: ,,Ik gebruik het wajangspel als metafoor voor de onduidelijkheid in het bestuur. Het publiek ziet niet alles. Ik bekijk een situatie trouwens liever vanuit de underdog dan vanuit iemand die de macht heeft.’’ Doordat ze zelf functies in diverse bestuurslagen heeft bekleed, weet ze exact wat zich zoal afspeelt in de diverse vergaderruimtes. Haar conclusie: ,,Macht verandert mensen. Het maakt ze maatschappelijk invalide. Ik heb dat zelf ook ervaren. Als je vijf jaar lang door een chauffeur wordt rondgereden, is het daarna lastig om zelf je weg te vinden. Veel dingen, die je normaal gesproken zelf doet, worden je uit handen genomen. Ik heb daardoor nog steeds moeite om te gaan met computers. De belangrijkste vragen zijn waarom je verandert, wie daarop van invloed zijn en wat de consequenties zijn. Daar gaat dit boek over. Jacob heeft niet in de gaten dat zijn wereld kleiner wordt. Hij weet aanvankelijk het onderbuikgevoel van de burgers goed te verwoorden, maar dat verandert wanneer hij aan de macht komt.’’

Politiek

Het boek geeft een boeiend inkijkje in het reilen en zeilen binnen de politiek en de vraag werpt zich dan ook snel op in hoeverre het boek autobiografisch is. ,,Ik zou dit boek nooit geschreven kunnen hebben, als ik het niet zelf had meegemaakt’’, zegt Anneke van Dok hierover. Ze noemt enkele voorbeelden: ,,Het verlies van het vertrouwen, spanningen in het gezin, dat zijn dingen die ik zelf ook heb ervaren. Maar je kiest voor dit werk en je kunt er niet meer vanaf. Het scheelt wel op welke leeftijd je erin stapt. Ik heb alles heel eerlijk geschreven, het niet mooier gemaakt dan het is.’’ Hoewel het soms lijkt of de inhoud van het boek gebaseerd is op recente gebeurtenissen in de landelijke politiek, blijkt dit niet het geval te zijn. ,,Ik heb het verhaal al een tijdje geleden geschreven. Ik wilde het toen niet meteen uitgeven. Het is beter om het een tijdje te laten liggen.’’ Onder meer oud-minister Tineke Netelenbos, met wie Anneke van Dok bevriend is, behoort tot de mensen die hebben meegelezen voordat het boek definitief werd. Een bewuste keuze, om extra te kunnen checken of de details in het verhaal kloppen. Veel personages komen overigens in de roman niet voor. Een bewuste keuze van de schrijfster, die zelf met veel genoegen op haar eigen politieke loopbaan terugkijkt. Zou ze met de kennis van nu anders gehandeld hebben? ,,Het is ontzettend makkelijk om nu terug te kijken, maar ik zeg altijd: toen was het een goede beslissing. Het is allemaal terechtgekomen. Ik heb er wel veel tijd aan besteed. Er was weinig tijd over voor concerten en ik denk dat ik in die vier jaar als staatssecretaris geen enkele vakantie afgemaakt heb. Dat was wel eens te veel.’’

De roman ‘Het Wajangspel’ van Anneke van Dok (ISBN: 978-94-646-8107-9) telt 238 pagina’s en kost 22,50 euro. Het wordt uitgegeven door Boekscout en is verkrijgbaar in de boekhandels.

Fotobijschrift: Anneke van Dok, auteur van de roman ‘Het Wajangspel’. Foto: aangeleverd