Het voormalige havenkantoor op het tweede sluiseiland

In deze rubriek staan we stil bij een typisch IJmuidens onderwerp aan de hand van een foto en naar aanleiding van de actualiteit, een stukje geschiedenis, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon een van de mooie taferelen die IJmuiden biedt. In deze aflevering aandacht voor het voormalige havenkantoor op het tweede sluiseiland.

Door Erik Baalbergen

In en rond IJmuiden staan en stonden van die aparte oude gebouwen, die gewoon in het collectieve geheugen van IJmuiden zijn verankerd. Het ronde, in beton en glas uitgevoerde havenkantoor op het ‘tweede’ sluiseiland is er zeker eentje van. We vinden dit karakteristieke en helaas verdwenen gebouw vooral op oude foto’s en wellicht ook nog tussen de oren van de oudere IJmuidenaren en zeevarenden.

Het voormalige havenkantoor is gebouwd ten tijde van de afronding van de bebouwing bij de eind april 1930 geopende Noordersluis. Het kantoor staat ongeveer halverwege het binnenhoofd van de Middensluis en het buitenhoofd van de Noordersluis. Op oudere kaarten zien we dat het gebouw pal in het tracé van de weg tussen de Middensluis en de Noordersluis, ligt. Deze weg loopt links en rechts om het havenkantoor heen. Tegenwoordig ligt deze locatie in het buitentoeleidingskanaal van de Zeesluis IJmuiden.

Het opvallende ronde Havenkantoor is ontworpen door de civiel ingenieur dr. ir. J. (Jan) Emmen, die ook diverse bijgebouwen rond de Noordersluis heeft ontworpen, in de zogenaamde functionalistische stijl. Emmen is civiel ingenieur en hoofdingenieur van de constructieafdeling van de Rijksgebouwendienst. Hij is betrokken bij onder meer de bouw van het radiozendstation Kootwijk, begin jaren twintig van de vorige eeuw. Ook het betonnen gebouw van Scheveningen Radio op sluiseiland dat rond 1949 is gebouwd is van zijn hand.

In het Bouwkundig Weekblad Architectura van 19 april 1930, tien dagen voor de opening van de Noordersluis, wijdt Jan Emmen een artikeltje aan het dan nog niet voltooide ‘nieuwe Havenkantoor van IJmuiden’: ,,Het nieuwe Havenkantoor wordt gebouwd op den dijk (lengte ± 300 Meter, kruinbreedte ± 35 Meter) welke het binnenhoofd van de bestaande Groote Sluis (tegenwoordig Middensluis geheeten) en het buitenhoofd van de nagenoeg voltooide nieuwe sluis (Noorder Sluis) verbindt.’’

Over het gebouw zelf schrijft Emmen: ,,Het betrekkelijk kleine gebouw moet verschillende personen en diensten met zeer uiteenloopende werkzaamheden huisvesten. Voor alles echter is een ruim uitzicht naar alle zijden zeer gewenscht. Daarom is een cirkelvormige plattegrond gekozen en zijn de steunpunten van het gebouw zooveel mogelijk naar binnen geplaatst, waardoor op elke verdieping langs den geheelen omtrek een ononderbroken raamreeks kon worden aangebracht.’’ Het artikeltje bevat diverse bestektekeningen, zodat je een aardige indruk krijgt van de indeling.

Het in gewapend beton uitgevoerde gebouw telt vier bouwlagen en is eigenlijk een openstapeling van uitzichttorens. Op de begane grond bevinden zich bergplaatsen, een garage en wat hoger gelegen werkruimten voor runners en vletterlieden. De eerste verdieping is bestemd als wachtpost voor de klaringsdienst (douane), die zich bezig houdt met het innen van accijnzen en invoerrechten. Elk binnenkomend schip moet immers eerst ingeklaard worden voordat het mag doorvaren naar Amsterdam. Tot aan de verhuizing naar het nieuwe havenkantoor is de klaringsdienst gevestigd aan het Sluisplein bij de Kleine- en Zuidersluizen. De tweede verdieping, met terras, is bestemd voor de bediening van de op het dak van het gebouw geplaatste mast met stormseinen. De derde verdieping biedt zicht op het hele sluizencomplex en is bedoeld voor de bediening van de elektrische lichtseinen waarmee de in- en uitgaande schepen worden verdeeld over de verschillende sluizen.

Het havenkantoor wordt in september 1930 in gebruik genomen. Boven de ingang van het nieuwe havenkantoor prijken het Nederlandse wapen en in gulden letters het woord ‘HAVENKANTOOR’. Na de ingebruikname verhuizen de verschillende diensten naar het kantoor. Pas in maart 1933 verhuist de havendienst van het Noordzeekanaal van de Zuidersluis naar het nieuwe ronde gebouw.

In de zestiger jaren van de vorige eeuw, tijdens de vergroting van de havenmond van IJmuiden, worden plannen gemaakt voor de bouw van een nieuw en modern havenkantoor. Dit nieuwe kantoor komt ook op het tweede sluiseiland, dicht bij het buitenhoofd van de Noordersluis, op de plek van het in 1955 geopende restaurant Noordersluispaviljoen. Dit drukbezochte restaurant verhuist in 1965 noodgedwongen naar de overkant van de Noordersluis. De bouw van het nieuwe havenkantoor start in hetzelfde jaar. Het bestaande ronde havenkantoor moet toch al verdwijnen in verband met de ingrijpende werken op de IJmuidense sluiseilanden ter verhoging en versterking van de zeewering. Bij de Noordersluis is een damwand precies door het ronde havenkantoor geprojecteerd.

In augustus 1965, na de bouwvak, wordt het oerdegelijke betonnen havenkantoor, inmiddels een vertrouwd silhouet voor de schepen en voor IJmuidenaren, gesloopt door het sloopbedrijf Roosch uit Rotterdam. Naast een “beulgewicht” van ruim 1300 kilo zijn explosieven nodig om het gebouw en de fundering van gewapend beton weg te krijgen. Tot aan de opening van het nieuwe havenkantoor bij de Noordersluis regelt de Rijkshavendienst van IJmuiden het scheepvaartverkeer vanuit een noodgebouw in de buurt van het gesloopte kantoor. De douane heeft dan al een eigen onderkomen bij de Kleine Sluis. Op 27 oktober 1967 wordt het nieuwe havenkantoor in gebruik genomen. Dit gebouw wordt nog geen vijftig jaar later, als Sluis Leiding Centrum, in 2016 gesloopt voor de aanleg van de Zeesluis IJmuiden.

Fotobijschrift: Het havenkantoor van IJmuiden op het tweede sluiseiland. Jaartal en maker van de foto zijn onbekend. Foto: Noord-Hollands-Archief / Collectie van foto’s van de Provinciale Atlas Noord-Holland, inventarisnummer 3771.