Wekelijks staan we in deze rubriek stil bij een IJmuidens onderwerp aan de hand van een foto en naar aanleiding van de actualiteit, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon een van de mooie taferelen die IJmuiden biedt. In deze aflevering aandacht voor het Kerkje van Apekrom.

Door Erik Baalbergen

Aan de Willebrordstraat bevindt zich het voormalige Kerkje van Apekrom. Op de bijgaande foto van een kleine eeuw geleden is het nog duidelijk een kerk, maar tegenwoordig is het een woonhuis en nauwelijks meer te herkennen als kerk. We nemen een duikje in de geschiedenis van dit pandje, waar zich toch een aardig stukje IJmuider kerk- en ondernemersgeschiedenis in meerdere bedrijven heeft afgespeeld. Het begint als kerk.

Geitenschuur

In 1888 splitst een aantal Velsense hervormden zich af van de Nederlands Hervormde Kerk te Velsen, uit onvrede over de lichtzinnige koers die hun kerk vaart. Ze gaan hun eigen samenkomsten houden op de Heide, in een van boer Gerrits gehuurde houten geitenschuur bij de Kalverstraat. Hieruit ontstaat de Gereformeerde Kerk van Velsen. In de eerste jaren neemt het aantal gereformeerden, vooral uit het groeiende IJmuiden, drastisch toe. Al snel wordt de schuur te klein. Besloten wordt ongeveer halverwege de Heide en IJmuiden een stenen kerk te bouwen. Deze komt nabij de Hoogeberg en de toenmalige steenfabriek aan de straatweg tussen Velsen en IJmuiden, de latere IJmuiderstraatweg. In 1893 wordt deze kerk in gebruik genomen.

Groei

Omdat het aantal IJmuidense gereformeerden nog steeds hard groeit, wordt in 1903 de Gereformeerde Kerk van IJmuiden opgericht. De spoorlijn Haarlem-Beverwijk vormt de grens tussen het werkgebied van de Gereformeerde Kerk van Velsen en die van IJmuiden. Velseroord – de nieuwe naam van de buurtschappen de Heide en de Hoogeberg – valt dus onder de Gereformeerde Kerk van IJmuiden.

Omdat het kerkgebouw aan de IJmuiderstraatweg ook alweer te klein is geworden, nemen de IJmuidense gereformeerden in 1904 een nieuwe en veel grotere kerk aan de Koningin Wilhelminakade in gebruik. Het gebouw aan de IJmuiderstraatweg wordt verkocht en ingericht als feestzaal Tivoli. De gereformeerden van Velseroord vinden de afstand naar de kerk in IJmuiden te groot en willen een eigen kerk oprichten. De Gereformeerde Kerk van IJmuiden staat dat niet toe.

Kerkje van Apekrom

Toch koopt het Velseroorder kerklid G. Apekrom een stukje grond aan de Willebrordstraat en laat hierop in 1909 een kerkgebouw ter grootte van 18 bij 7 meter bouwen. Ondanks de tegenwerking vanuit gereformeerd IJmuiden worden uiteindelijk toch bijeenkomsten in het dit ‘Kerkje van Apekrom’ gehouden. In 1917 wordt de Gereformeerde Kerk van Velseroord officieel opgericht. Het ledental groeit gestaag. Hoewel het aantal zitplaatsen is uitgebreid en een galerij is ingebouwd, moeten de kerkgangers zondags zelfs op de trappen van de preekstoel zitten. Het Kerkje van Apekrom puilt letterlijk uit. Daarom neemt de kerkelijke gemeente in 1929 een nieuw kerkgebouw aan de Velserduinweg in gebruik. Het kerkje aan de Willebrordstraat komt leeg te staan.

Apekrom biedt dan het ‘kerkgebouw met consistorie en pastorie, op mooien stand IJmuiden Oost’ en ‘met galerij’ te huur en te koop aan. Diverse genootschappen, zoals de Hersteld Apostolische Zendinggemeente, de Baptisten-Gemeente, de Evangelische Vereniging “Wees een Zegen” en het Luthers Genootschap vinden hier onderdak.

Apekrom blijft nog lang de eigenaar. Hij krijgt in 1939 toestemming voor het vergroten van het vergaderlokaal. Gedurende de zomermaanden van 1940 vinden restauratie- en verbouwingwerkzaamheden plaats. In de eerste oorlogsjaren vinden kerkelijke bijeenkomsten en andere activiteiten plaats in het Vereenigingsgebouw Willebrord.

Levensmiddelen

In 1944 biedt de makelaar Corn. Janus & Zoon het voormalige kerkgebouw als ‘Gebouw Willebrord, met nog aparte ruimte, geschikt voor vele doeleinden’ te huur aan. Het gebouw overleeft de Tweede Wereldoorlog. Na de oorlog neemt de Centrale Inkoop Vereniging ‘Kennemerland’, onderdeel van de coöperatieve vereniging voor de levensmiddelenhandel Enkabé (Nederlandse Kruideniersbond), het gebouw in gebruik als kantoor en magazijn, tot najaar 1953.

In de jaren daarna huurt het Levensmiddelenbedrijf W. Zwanenburg en Zn het gebouw. Zwanenburg heeft diverse filialen in en rond Velsen, onder meer in IJmuiden op de hoek van de Lange Nieuwstraat en de Velserduinweg. In 1958 wisselt het gebouw aan de Willebrordstraat van eigenaar maar Zwanenburg’s Zelfbedieningsbedrijven, later Zwanenburg N.V., blijft er tot eind zestiger jaren gevestigd. Het filiaal van Zwanenburg aan de Lange Nieuwstraat ‘naast de HEMA’ wordt in 1968 het eerste filiaal van Zwanenburg’s Voordeel Markt, beter bekend als de Vomar supermarkt. Het kantoor en magazijn bevinden zich dan nog steeds in het gebouw aan de Willebrordstraat. Later opent de Vomar haar centraal magazijn aan de Loggerstraat.

Loodgieter

In 1970 kent het pand aan de Willebrordstraat een nieuwe gebruiker. Het loodgieters- en verwarminginstallatiebedrijf van Gebr. Hermans, het latere Hermans Zegwaart Installatietechniek, vestigt er zijn werkplaats met kantoor. Als deze na enkele decennia vertrekt, wordt het pand eind negentiger jaren grondig verbouwd tot woning.

Tijdens die verbouwing ben ik bezig met mijn onderzoek voor het boek ‘Van Geitenschuur tot Ichthuskerk’ over de geschiedenis van de Gereformeerde Kerk van IJmuiden, en kom ik in contact met de nieuwe eigenaar. Hij leidt mij rond op de bouwplaats, waarbij ik nog een laatste blik kan werpen op de restjes van de preekstoel. Hoewel het pand er nog staat is er nu weinig meer over van het Kerkje van Apekrom.

Foto:

Het Kerkje van Apekrom, aan de zuidzijde van de Willebrordstraat, gebouwd in 1909 voor de samenkomsten van de gereformeerden uit Velseroord. Jaartal onbekend, maar vermoedelijk eind twintiger jaren; op de foto zit de gevelsteen met de tekst ‘Dat uwe oogen open zijn nacht en dag over dit huis en over deze plaats’ nog vlak boven de ingang. Deze steen is rond 1929 verwijderd en overgebracht naar de kerk aan de Velserduinweg. Foto: Noord-Hollands Archief / Beeldcollectie van de gemeente Velsen, inv.nr. 21075.