Wekelijks staan we in deze rubriek aan de hand van een foto stil bij een IJmuidens onderwerp naar aanleiding van de actualiteit, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon een van de mooie taferelen die IJmuiden biedt. In deze aflevering aandacht voor de voor het ‘Pontje van Donkersloot’.

Door Erik Baalbergen

Het Pontje van Donkersloot is een bron van herinneringen voor oudere plaatsgenoten. In de jaren vijftig en begin jaren zestig verkiezen veel IJmuidenaren het ‘dubbeltje’ voor een snelle overtocht per persoon met het Pontje van Donkersloot boven de gratis overtocht via een omweg, met de Velserpont bij het dorp Velsen. Bij het klaphekje aan het einde van de Van der Zwaagstraat steek je de IJmuider spoorlijn over en daal je via een schuin pad af naar de aanlegsteiger van de bootjes van Donkersloot, niet ver van de Velserspoorbrug. Een enkeling waagt de afdaling fietsend; daarbij voorkomen de door Hoogovens langs de steiger geplaatste rieten schermen een onbedoelde duik in het kanaalwater… Wij nemen nu wel een duik, maar dan in de geschiedenis van deze in 1963 gestaakte typisch IJmuidense veerdienst.

Obstakel

Het Noordzeekanaal is altijd al een obstakel geweest in de noord-zuid lopende paden en wegen. Ook bij IJmuiden. In de vorige eeuw, tot aan de opening van de sluisroute in 1955 en die van de Velsertunnel in 1957, zijn IJmuidenaren, die het kanaal gratis willen oversteken voor het werk bij de Hoogovens of de papierfabriek, familiebezoek in Velsen-Noord of winkelen in Beverwijk, aangewezen op de Velserpont. Deze vaart ten oosten van de dorpskern van het dorp Velsen, in het verlengde van de huidige Meervlietstraat. Deze oversteek is niet al te snel, vooral in de tijd dat de stoomtram daar ook gebruik van maakt. Een tijdrovende omweg voor IJmuidenaren dus.

Dat brengt enkele ondernemers ertoe overzetdiensten over het kanaal te verzorgen, dicht bij het snel groeiende IJmuiden. Zo start Piet Zwart (andere bronnen vermelden Sijmen Zwart) ten oosten van IJmuiden, daar waar het kanaal het oude Wijk aan Zeeërvoetpad doorsnijdt, met een eenvoudig roeibootje een veerdienst. Hij krijgt vergunning om de passagiers een kleine vergoeding te vragen en om de trappen en steigers op de oevers te gebruiken.

Van roeivlet tot motorvlet

In 1915 neemt Piet Donkersloot (1886-1962) met een roeivletje de veerdienst van Zwart over. Pieter is in 1913 getrouwd met Wijntje de Feber. Als Pieter tijdens de Eerste Wereldoorlog onder de wapens wordt geroepen, zet zijn vrouw Wijntje de veerdienst voort en neemt zelf de roeiriemen stevig ter hand!

In 1920 wordt vanwege een kanaalverbreding de roeitocht te lang en wordt de veerdienst verplaatst. De nieuwe locatie ligt iets ten westen van de Velserspoorbrug bij Velseroord, in het verlengde van de toenmalige Zeeweg, De aanlegsteiger op de zuidoever ligt nabij het klaphekje aan het einde van de huidige Van der Zwaagstraat.

Met de groei van de industrie aan de noordkant van het kanaal maken steeds meer IJmuidenaren gebruik van het bootje van Donkersloot. Om aan de toenemende vraag te voldoen wordt in de jaren dertig de roeivlet vervangen door een vlet met een benzinemotortje. De motorvlet krijgt de naam ‘Wijntje’, naar Piets vrouw. In 1939 wordt de veerdienst uitgebreid met een grotere stalen boot met dieselmotor. In 1938 start Donkersloot ook een sleepdienst. De eerste sleepboot heet ‘Joma’, genoemd naar Piets moeder JOhanna en stiefmoeder MAria. In 1940 komt daar de sleper ‘Holland’ bij.

Donkere dagen

Gedurende de eerste oorlogsjaren blijft Donkersloot doorvaren. Tijdens de strenge vorstperiode in januari 1942 kan de veerdienst door ijsgang niet varen. Hoogovenarbeiders steken dan illegaal via de spoorbrug per voet het kanaal over. Als ze daarbij betrapt worden, krijgen ze een boete. Tijdens de oorlog vordert de havencommandant de Wijntje om mijnen te vegen. Op een of andere manier weigert de motor van de Wijntje dienst onder Duits bevel… De Wijntje wordt daarom buiten dienst gesteld.

In 1943 eisen de Duitsers dat het personeel van de veerdienst de papieren van de passagiers gaat controleren. Dat weigert het personeel, en de veerdienst wordt stilgelegd. De Hoogovens regelt dat de veerdienst tijdelijk voor Hoogovenspersoneel wordt voortgezet op de oude locatie. Eind 1944 komt de veerdienst helemaal stil te liggen.

Groei

In augustus 1945 wordt de ‘Veerdienst Donkersloot’ weer opgestart. De Wijntje wordt vervangen door een tweede grote boot met dieselmotor. De tarieven zijn in deze tijd 5 cent voor een persoon en 10 cent voor een persoon met rijwiel of kinderwagen. Daarnaast zijn er diverse abonnementsvormen. Kinderen tot 10 jaar en scholieren mogen mee voor de halve prijs. De veerdienst is actief van ’s morgens vijf tot ’s avonds elf. Alleen bij noordwesterstorm en zware ijsgang wordt er niet gevaren. De boten voor de veerdienst worden dikwijls ook als sleepboot in de havens van IJmuiden gebruikt.

De zonen Piet Jr., Arie en Wijnand Donkersloot werken al jaren mee in het bedrijfje, en zetten later het bedrijfje van hun vader voort. Na de oorlog en in de vijftiger jaren maakt de ‘Firma P. Donkersloot & zn’ een groei door. De vloot en het personeelsbestand breiden zich uit. Nieuwe slepertjes zijn de Wijdo (1947) en de Ardo (1953). De veerdienst wordt onderhouden met de drie bootjes Tempo, Trio en Jumbo. De prijzen voor een overtocht stijgen wel maar blijven relatief laag. Zo betaal je jarenlang een dubbeltje per persoon voor een overtocht.

Einde van de veerdienstNa de opening van de Velsertunnel in 1957 wordt de Velserspoorbrug gesloopt. In 1963 verhuist de Velserpont naar het op deze plek aangelegde pontplein. De Velserpont is nog steeds gratis en vaart nu erg dicht bij Donkersloot. Hierdoor verliest Donkersloot zijn klanten. Gesproken wordt over verplaatsing van de veerdienst naar een plek dichter bij de tunnel om Haarlemse werknemers van de Plaatwellerij in Velsen-Noord ten dienste te zijn. Blijkbaar wordt dat niets. In 1963, in het zicht van het vijftig jarig bestaan, komt er een einde aan de veerdienst van Donkersloot. De sleepdienst wordt nog jarenlang voortgezet.

Ter plekke van de voormalige aanlegsteiger bij het klaphekje herinnert slechts een informatiebord langs het Wandelpad IJmuider Spoorlijn, ter hoogte van de Van der Zwaagstraat, aan de veerdienst. Minstens een van de veerbootjes bestaat nog en ligt verbouwd aan het Spaarne in Haarlem. Het ‘Pontje van Donkersloot’ ligt wel diep verankerd in het collectieve geheugen van de IJmuidenaar!

Foto:

De bootjes Jumbo, Wijdo en Ardo van Donkersloot aan de aanlegsteiger onderaan de kanaaldijk bij het klaphekje, medio jaren vijftig. Op de achtergrond zien we de Velserspoorbrug. Foto: Noord-Hollands Archief/Beeldcollectie van de gemeente Velsen, inv.no. KNA001010219